Hafha ri do gunda nga ha fonetiki ya luambo lwa tshivenda.
Fonetiki ndi mini?
Fonetiki ndi ngudo ya mibvumo ya muambo kana ya u amba luambo. Fhedzi, fonetiki i nga si dzhiwe i ngudo ya mubvumo muñwe na munwe. Fonetiki ndi ngudo ya mibvumo i bvaho kha mulomo wa muambi.

Zwipida Zwiraru Zwa Fonetiki
Fonetiki i na zwipiḍa zwiraru kha ngudo hei ya mibvumo.
- Tshipida tsha u thoma ndi tsha u bviswa ha mibvumo mulomoni (Articulatory phonetics) (Fonetiki ya u amba).
- Tsha vhuvhili ndi uhwalwa ha mibvumo i no kho ubva mulomoni wa muambi i tshi ya ndevheni dza muthu o thetshelesaho. Nga luambo lwa English, zwi vhizwa upfi Acoustic phonetics – Fonetiki ya u hwaIwa ha maipfi nga muya.
- Tshipida tsha vhuraru ndi u rwa ha mi- bvumo i bvaho kha muambi kha ndevhe ya muthetshelesi. Zwine zwapfi Auditory phonetics nga English – Fonetiki ya u pfa nga ndevhe. Musi mibvumo iyo yo rwa kha mukosi wa nḍevhe i a tshimbidzwa na zwipida zwothe zwa nḍevhe u swika lutaledzini Iwa ndevhe.
Lwonolwo lu mbo hwala mibvumo iyo lwa isa kha tshipiga tsha vhuluvhi tshi re ntha ha ndevhe. Henefho ndi hone hu no taluswa mibvumo. Thaluso ya mibvumo i nga vha ya ǹwana a tshi toda vhuswa.
Naa Fonetiki iri Thusa Mini Kha Luambo?
Fonetiki i ri thusa u vhala luambo nga ndila yo teya ho.
Ilulamisa kuambele ku si kwone kwa luambo kana nyambo
I thusa kha u vhambedza mibvumo ya muambo ya nyambo dzo fhambanaho.
Kunwalele kwa tshifonetiki ku ita uri ri kone u vhala zwo nwalwaho nga nyambo dzisili hu si na vhukondi.
Pfalandothe na Themba
Mibvumo ya muambo i a kona u fhandekanywa ha bva zwipida zwivhili. Zwipida zwenezwi ndi zwine zwa divhea nga la u pfi:
Pfalandothe (Vowels) Ndi mini?
Pfalandothe ndi mbivumo ya muambo i re na ipfi ine ye i tshi buIwa i si thivhelwe mulomoni. Pfalandothe dzi divhea nga u vha na ipfi. Hu tshi pfi dzi na ipfi hu ambiwa uri musi dzi tshi buliwa, muthu arali a vhea minwe yawe kha gulokulo u do pfa li tshi hwasa.
Themba Ndi Mini? (Consonants)
Themba ndi mibvumo ya muambo ine ya vha na ipfi kana i si vhe na ipfi. Na hone hezwi i tshi ambwa, i ya thivhelwa nga zwipida zwa mulomo zwo fhambananaho.
Hezhi themba dzi tshi bulwa, zi bulwa dzi tshibva kha zwipida zwa mulomo zwo fhambana ho